De Boelekeerl

Zo’n 150 jaor eleden, is ’t hier gebeurd, tussen Halle en Zellem, zo umsgeveer op de grenze. A’j hier staot ku’j Durrekum zien liggen en ok de karktoren van Zellem deur de beume onderscheiden. Verkeer was d’r in die dage nog niet, peerd en wagen was ’t enige vervoer en veur de rest mos i-j met de benewagen gaon. De weage wazzen slech en in de winterdag haost onbegaonbaor en at ut gevroren had was ’t veur ’t peerd en de voerman haost gin doen, zo schamperig wazzen ze.
In die dage was d’r nog vülle hied en vennegrond, d’r was nog maor weinig ontgonnen. Ok stonnen d’r hier in de streek nog maor weinig huuze en de luu die d’r woonden hadden ’t slech, met hard warken op de schraole grond konnen ze net de kop baoven water hollen. ’s Nachts wier d’r nog wel es un haze of knientje estreupt met un strik, die i-j hier oaveral konnen vinnen. “I-j mot de onderkinnekes toch maor an’t wippen hollen”, volgens den olden Bannink, die hier vrogger wonen. Buten hazen, kniens en reeën von i-j hier pedde, kikvörse, boomkikkers,vleermoeze en rans- en kerkoelen. Vogels zoas de fazante, de kiefte, grutto, wulpe en leeuwerikke zag i-j hier met tröppe. En dan wazzen d’r ok nog de kreaien, de markoalen en de eksters, van disse soorten bunt d’r now nog ok nog zat.
Zoas ik al zei, zo´n 150 jaor eleden was d’r hier nog vülle venne en hied, met een paar huuze, de luu die d’r toe wonen kan ik nog bi-j naame en toenaame nuumen. Mijn vader hef d’r zovake aover verteld dat ik ut gevuul hebbe da’k d’r zelf bi-j bun ewes. In die dage wonen d’r Besselder, ok wel Rooie Arie enuumd, Pannekoeken Willem, Willem Schieven was zien echte naame en Jan Bannink van ’t verzoppen gat.
Besselder, Rooien Arie dus, was mien oavergrootvader en wat den met emaakt hef wil ik owluu vandage es vertellen. Ik mos ut altied veur mijn hollen, dat mos ikke beloaven an mien vader den ut weet van zien vader hef. Maor umdat i-jluu hier now paden an eleg hebt deur ut venne waor mensen rüste künt vinnen nao gedaone arbeid gao ik de eed an mien vader verbrekken en gao ik ut owluu vertellen. Ut is geveurlek wat i-jluu doet en ik stao veur gin mensenleaven in en nao dit waor gebeurde verhaal trekke ikke mien terugge en ziet i-jluu mien hier nooit weer. 150 jaor hef e zich rüstig ehollen en dan begint e weer en wet niet van ophollen. At e de smaak te pakken hef nemt e den énen nao den anderen en at e ow treft zie i-j ow familie nooit weer, luuster maor es.

Rooien Arie was op 1 april 1852 an ’t hied meaien as streuisel veur zien sikke, ’t was mooi weer met nog wel een laeg staond zunneken, maor al wel een temperatuur van tegen de twintig graden. De kieften ko’j oaveral heuren roepen en in’t Eggeldersgat dansen de eerste muggen oaver ’t water. De grutto oaverstemmen soms ’t geluud van de kieften en Rooien Arie luustern d’r efkes nao en rüsten een betjen op zien zeise. Wat kon e genieten van die veurjaorsmuziek en ’t jonge gruun dat al begon te kommen op beschutte plekken.
’t Zol zo tegen half achte weazen at Arie d’r met gedaon hadde hie zetten zich efkes op een stomp um een piepken tabak te stoppen. De zonne zat d’r al bi-jnao achter en de kreaien begonnen samen met de roeken eur vaste plaatsen op te zuuken. Een machtig gezichte: zwerme vogels die nog efkes rondvliegt en dan met zien allen gaot slaopen.
’t Was windstille, in de wiete kwam d’r nog ene anlopen, Arie kon zien dat ’t een vrouwspersoon was an ’t witte kepken dat ze op eur heufd had. Toe ze wat korter bi-j kwam zag e dat ’t de dochter van Jan Bannink was, een deerntjen van een jaor of twintig. Ze zag Arie zitten en liep op um toe. Ze ging veur Arie staon en zetten ’t mandjen dat ze an de arm droeg in ’t hiet. “An genieten van ’t mooie weer, Arie?”, vroeg ze. Arie knikken, “Waor kom i-j vandan Mieneken?”, vroeg e. “Bo, ik warke bi-j een boer in Hummel en ik mogge met de Paosdage nao huus.” “Verrek jao, ’t is margen Paosen, wil i-j wel geleuven dat ikke daor efkes niet an hadde edach.”, zei Arie en hi-j stok zich de piepe opni-j an die um onder ’t praoten was uut egaon. “Zo”, zei Mieneken, “now gao’k wieter want ik verlange nao huus want ik hebbe mijn vader en moeder al in dri-j wekke niet ezien, Arie aju.” Ze kreeg eur mandjen op en liep de heide oaver richtig ’t venne.
Arie kek eur nao, wat een leavenslustige deerne was dat toch. Toe ze um een hoek dennen uut ’t zich was verdwenen ston Arie op um zich nao zien boerderi-jken te begeven. Opens werd de vrede op de heide verstoord deur een vreseleke schreeuw, een schreeuw van un vrouwenstemme, vanachter de hoge dennen. Arie rennen met de zeise nog in de hande richting ’t dennenbusken. ’t Harte bonken um in de strotte en borste. Achter ’t busken begon ’t venne “de Halsevloed”. Wat e daor zag deed um ’t harte, wat daornet nog zo onmundig te keer gong, bi-jnao stille staon. Mieneken van Bannink lei op de boek in’t water en vocht veur eur leaven, schreeuwen kon ze niet meer, want un groten voes hiel eur de mond dichte en un anderen voes proberen eur onder water te trekken. Eur mandjen dreef op ’t water zo’n viefentwintig trad wieter. Arie bedach zich gin momenten vlaog d’r op af, hie ston tot an de boek in ’t kolde water. De zeise had e nog in de hande. Toe hi-j bi-j Mieneken kwam bedach e zich gin ogenblik, hi-j halen de zeise an en met enen zwaai meaien e den groezeligen voes d’r af. Den bleef drieven op ’t vieze water dat deur de worsteling was ontstaon. Mieneken was vri-j en heusten zich nao de kante. Arie grep de voes die op ’t water dreef en maken ok dat e nao de kante kwam. Samen puffen ze uut, nog niet bekommen van de doodsangst. Mieneken begon te grienen en lei eur heufd bi-j Arie op de scholder.
“Bedankt Arie,”stamelden ze. “Gin dank, ’t was mien plicht, iederene hadde dat edaon”. En toe schot e uut: “Daor was e dan, den lapzwans, den smeerlap, jaoren zie-j um niet en inens is e d’r weer.” Deur eur snikken hen vroeg Mieneken: “Wat bedoel i-j met den lapzwans?” “Bo, den boelekeerl die ow te pakken had, ens in de 150 jaor kunp e veur den draod”, zei Arie, “hoe lang at e blif wet gin mense, ’t kan bes weazen dat e een jaor lang probeert um ow te griepen, maor ’t kan ok weazen dat e ’t bi-j disse ene kere lüt en dat e zich in gin 150 jaor weer lüt zien.” “Hoe zut den boelekeerl d’r uut?”, vrüg Mieneken deur eur traonen hen. “Dat wet gin mense, ’t gezichte hef nog nooit iemand ezien. Maor ’t is gruunachtig, want zien hand he’k hier.” Mieneken krop nog korter bi-j Arie en reern: Ik wil um niet zien, ik wil um niet zien!!” “Stille maor, hie lig an de rand van ’t venne, a’k ow nao huus ebrach hebbe haal ik um op en begrave um diepe onder de grond “.
Arie brach Mieneken nao huus en daornao begraven e de voes van de boelekeerl achter ’t hoenderhok.

Dit is waor gebeurd en now hebt i-jluu paden an e leg deur ’t venne en nuumt dat ok nog ’t “Boelekeerlspad”, dat is de geesten verzuuken. Daorumme mos ik owluu dit vertellen en hebbe ik de eed an mien vader verbrokken en ik hoppe dat e ’t mien vergeven wil. Maor ik denke da’k d’r mensenleavens met kan spaoren en daor steet wijlen mien vader veur 100% achter, dat wette ik zeker. Deur de jaoren hen is van vader op vader verteld waor de hand van de boelekeerl begraven lig en veur disse gelegenheid he’k de schuppe enommen en um op egraven. Hie zit in disse koffer, Arie zien koffer, den ik now veur owluu los gao maken en dan ku’j um allemaole zien. Nao dit groezelig vertoon doe’k de koffer weer dichte en doe um nooit weer los. I-jluu, as buurte van ’t venne en natuurgebied Heidenhoeksevloed, mot mien beloaven da’j de mensen d’r op wiest dat ze de kinder bi-j ’t water weghold, want … daor zit een boelekeerl in!!!!

deur Herman Peppelman

De Boelekeerl

Het is zo’n 150 jaar geleden gebeurd, hier tussen Halle en Zelhem, zo ongeveer op de grens. Als je hier toen stond kon je Doetinchem zien liggen en ook de kerktoren van Zelhem kon je tussen de bomen door onderscheiden. Verkeer was er in die dagen nog niet. Paard-en-wagen was het enige vervoer en voor de rest moest je de benenwagen nemen. De wegen waren slecht en in de winter haast onbegaanbaar. Als het gevroren had was het voor het paard en de voerman bijna niet te doen, zo ‘schamperig’ was het dan.
In die dagen was er hier nog veel heide en veen, er was nog maar weinig ontgonnen. Ook stonden er hier in de streek nog maar weinig huizen en de mensen die er woonden hadden het slecht. Met hard werken op de schrale grond konden ze net het hoofd boven water houden.
’s Nachts werd er nog wel eens een haas of een konijntje gestroopt met een strik die je hier overal kon vinden. “Je moet de onderkinnetjes toch aan het wippen houden”, volgens de oude Bannink die hier vroeger woonde. Naast hazen, konijnen en reeën vond je hier padden, kikkers, boomkikkers, vleermuizen en rans- en kerkuilen. Vogels zoals de fazant, de kievit, grutto, wulp en leeuwerik zag je hier veel. En dan waren er natuurlijk ook nog de kraaien, Vlaamse gaaien, eksters en roeken. Van deze soorten zijn er nu nog veel.
Zoals ik al zei, zo’n 150 jaar geleden was er nog veel heide en veen en maar een paar huizen. De mensen die er woonden kan ik nog bij naam en toenaam noemen. Mijn vader heeft het zo vaak verteld dat ik het gevoel heb dat ik er zelf bij ben geweest. In die tijd woonde er Besselder, ook wel Rooie Arie genoemd, Pannekoeken Willem, Willem Schieven was zijn echte naam en Jan Bannink van het Verzopen Gat.
Besselder, Rooie Arie dus, was mijn overgrootvader en wat die heeft meegemaakt wil ik jullie vandaag eens vertellen. Ik moest het altijd voor mij houden, dat moest ik beloven aan mijn vader die het weer van zijn vader had gehoord. Maar omdat jullie nu wandelpaden door het veen aanleggen waar mensen rust kunnen vinden na gedane arbeid ga ik de eed aan mijn vader verbreken en ga ik het vertellen. Het is gevaarlijk wat jullie doen, ik sta voor geen mensenleven in en na dit waar gebeurde verhaal trek ik mij terug en zien jullie mij hier nooit meer.
Honderdvijftig jaar heeft hij zich rustig gehouden en dan begint hij weer en weet niet van ophouden. Als hij de smaak te pakken heeft, neemt hij de ene na de andere en als het jou treft zie je je familie nooit meer terug, luister maar eens:

Rooie Arie was op 1 april 1852 bezig heide te maaien als strooisel voor zijn geiten, het was mooi weer met een laag staand zonnetje, maar al wel een temperatuur van tegen de 20 graden. De kieviten kon je overal horen roepen en in ’t Eggeldersgat dansten de eerste muggen al boven het water. De grutto overstemde het geluid van de kieviten en Rooie Arie luisterde er even naar en rustte een beetje op zijn zeis. Wat kon hij genieten van deze voorjaarsmuziek en het jonge groen dat al begon te komen op de beschutte plekken.
Het zal zo tegen half acht zijn geweest toen Arie klaar was, hij zette zich even tegen een boomstronk om een pijpje tabak te stoppen. De zon was al bijna onder en de kraaien begonnen met de roeken hun vaste slaapplaatsen op te zoeken. Een machtig gezicht: zwermen vogels die nog even rondvliegen en dan met hun allen gaan slapen.
Het was windstil, in de verte kwam nog iemand aanlopen. Arie kon zien dat het een vrouw was aan het witte kapje dat ze op haar hoofd had. Toen ze wat dichterbij kwam zag hij dat het de dochter van Jan Bannink was, een meisje van ongeveer twintig jaar, ze zag Arie zitten en liep op hem toe. Ze ging voor hem staan en zette het mandje dat ze aan haar arm droeg in de heide. “Aan het genieten van het mooie weer, Arie”, vroeg ze. Arie knikte, “Waar kom jij vandaan, Mieneke?” vroeg hij. “Nou, ik werk bij een boer in Hummelo en ik mocht met de paasdagen naar huis.” “Och ja, het is morgen Pasen, wil je wel geloven dat ik daar eventjes niet aan had gedacht.”, zei Arie en hij stak zich de pijp nog eens opnieuw aan die hem onder het praten was uitgegaan.
“Zo,” zei Mieneke, “nu ga ik verder, ik verlang naar huis want ik heb mijn vader en moeder al drie weken niet gezien, tot ziens Arie.” Ze kreeg haar mandje op en liep over de heide in de richting van het veen.
Arie keek haar na, wat een levenslustig meisje was dat toch. Toen ze achter een groepje dennen uit het gezicht verdwenen was stond Arie op om naar zijn boerderijtje te gaan. Opeens werd de vrede op de heide verstoord door een vreselijke gil, een gil van een vrouwenstem van achter de hoge dennen vandaan. Arie rende met de zeis nog in de hand richting het dennenbosje. Het hart bonkte hem in de keel en borst. Achter het bosje begon het veen “de Halsevloed”. En wat hij daar zag deed hem het hart dat zonet nog zo hevig te keer ging, bijna stil staan. Mieneke van Bannink lag op de buik in het water en vocht voor heer leven. Gillen kon ze niet meer, want een grote vuist hield haar de mond dicht en een andere vuist probeerde haar onder water te trekken. Haar mandje dreef een eindje verderop in het water. Arie bedacht zich geen moment en vloog er op af, hij stond tot aan zijn buik in het koude water. De zeis had hij nog in zijn handen. Toen hij bij Mieneke kwam bedacht hij zich geen moment, hij haalde de zeis aan en in één zwaai maaide hij de vieze griezelige vuist er af. Deze bleef drijven op het vieze water dat door de worsteling was ontstaan.
Mienek was vrij en haastte zich door het water naar de kant. Arie greep de vuist, die op het water dreef en maakte ook dat hij aan de kant kwam. Samen puften ze uit, nog niet bekomen van de doodsangst. Mieneke begon te huilen en legde haar hoofd tegen de schouder van Arie. “Bedankt Arie”, stamelde ze. “Geen dank, ’t was mijn plicht, iedereen had het gedaan.” Toen schoot hij uit: “Daar was hij dan, die smeerlap, die lapzwans, jaren zie je hem niet en ineens is hij er weer!” Tussen haar snikken door vroeg Mieneke: “Wat bedoel je met die lapzwans, Arie?” “Nou, de boelekeerl, die je te pakken had, eenmaal in de 150 jaar komt hij te voorschijn”, zie Arie, “hoelang hij blijft weet geen mens, het kan best zijn dat hij een jaar lang probeert om iemand te pakken, maar het kan ook zijn dat hij het bij één keer laat en zich in geen 150 jaar weer laat zien.” “Hoe ziet de boelekeerl er uit?”vroeg Mieneke door haar tranen heen. “Dat weet niemand, het gezicht heeft nog nooit iemand gezien. Maar het is vast groenachtig want ik heb zijn hand hier.”
Mieneke kroop nog dichter tegen Arie aan en gilde: “Ik wil hem niet zien, ik wil hem niet zien!” “Stil maar, hij ligt aan de rand van het water, als ik jou naar huis heb gebracht haal ik hem op en begraaf hem diep onder de grond.”
Arie bracht Mieneke naar huis en ging daarna terug, haalde de hand op en begroef hem achter het kippenhok.

Dit is waar gebeurd en nu hebben jullie wandelpaden aangelegd door het veen en noemen het ook nog “Boelekeerlspad”, dat is de geesten verzoeken! Daarom moest ik jullie dit vertelen en heb ik de eed aan mijn vader verbroken en ik hoop dat hij mij dat vergeven wil. Maar ik denk dat ik er mensenlevens mee kan sparen en daar staat wijlen mijn vader voor 100 % achter,dat weet ik zeker.
Door de jaren heen is van vader op vader verteld waar de hand van de boelekeerl begraven lag en voor deze gelegenheid heb ik de schop genomen en hem opgegraven. Hij zit in deze koffer, Arie’s koffer, die ik nu voor jullie ga openmaken en dan kunnen jullie hun allemaal zien. Na dit griezelige vertoon doe ik de koffer weer dicht en doe hem nooit weer open. Jullie, als buurt van het veen en natuurgebied Heidenhoeksevloed, moeten mij beloven dat jullie de mensen er op wijst dat ze de kinderen bij het water weg houden, want … daar zit een boelekeerl in!!!!!

door Herman Peppelman